مقاومت به انسولین چیست؟ چه علائمی دارد و چگونه درمان می شود؟

مقاومت به انسولین زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های عضلات، چربی و کبد شما به انسولین، هورمونی که توسط پانکراس ساخته می‌شود و به تنظیم قند خون کمک می‌کند، به درستی واکنش نشان ندهند. گاهی اوقات این وضعیت موقتی است، اما اگر درمان نشود، ممکن است به دیابت تبدیل شود.

منبع اصلی انرژی بدن شما گلوکز است که از تجزیه غذاهایی که می‌خورید به دست می‌آید. وقتی گلوکز وارد خون شما می‌شود، انسولین به آن کمک می‌کند تا وارد سلول‌ها شود، جایی که یا مورد استفاده قرار می‌گیرد یا برای آینده ذخیره می‌شود. این سیگنالی به پانکراس می‌فرستد تا تولید انسولین را متوقف کند.

اما اگر مقاومت به انسولین داشته باشید، این فرآیند به درستی کار نمی‌کند. سلول‌های شما نمی‌گذارند گلوکز وارد شود وقتی که انسولین از آن‌ها خواسته باشد. در نتیجه، گلوکز خون بیشتر و بیشتر در جریان خون تجمع می‌یابد. پانکراس شما همچنان انسولین تولید می‌کند.

برای مدتی، پانکراس شما ممکن است بتواند انسولین اضافی تولید کند تا سلول‌ها باز شوند و گلوکز را به روشی که باید وارد کنند. این کار قند خون شما را در محدوده طبیعی نگه می‌دارد. اما به مرور زمان، ممکن است سلول‌های شما بیشتر به انسولین مقاوم شوند و سطح گلوکز خون شما همچنان بالا برود.

مقاومت به انسولین در مقابل دیابت

مقاومت به انسولین و دیابت به هم مرتبط هستند، اما یکسان نیستند.

اگر مقاومت به انسولین داشته باشید، قند خون شما هنوز در محدوده طبیعی است.

پیش‌دیابت معمولاً برای افرادی که مقداری مقاومت به انسولین دارند رخ می‌دهد. قند خون شما بالاتر از حد معمول است، اما هنوز به اندازه‌ای بالا نیست که دیابت باشد.

مقاومت به انسولین و پیش‌دیابت می‌توانند به دیابت نوع ۲ منجر شوند. به قدری گلوکز در جریان خون باقی می‌ماند که به درمان دارویی نیاز خواهید داشت.

سناریویی که باید در نظر بگیرید

شما صبح از خواب بیدار می‌شوید و قند خونتان ۹۰ است. یک برش نان می‌خورید، قند خونتان به ۱۴۰ می‌رسد، بدن شما یک واحد انسولین تولید می‌کند که آن را دوباره پایین می‌آورد. همه چیز خوب است.

دو سال بعد، صبح بیدار می‌شوید، قند خونتان ۹۰ است، همان صبحانه را می‌خورید، باز هم به ۱۴۰ می‌رسد. این بار، پانکراس شما ۱.۵ واحد انسولین تولید می‌کند، یعنی ۵۰٪ بیشتر، اما همچنان موفق می‌شود قند را به ۹۰ برگرداند.

حالا که جلوتر برویم. ده سال بعد، باز هم قند خونتان ۹۰ است، همان صبحانه را می‌خورید، قندتان به ۱۴۰ می‌رسد. اما این بار، پانکراس شما ۳ واحد انسولین تولید می‌کند تا آن را به سطح قبلی برگرداند.

پس چه اتفاقی می‌افتد؟ در تمام این مدت، بدن شما موفق شده قند را به ۹۰ برگرداند، اما مقدار انسولینی که تولید می‌کند خیلی بیشتر شده است. چرا این مقدار افزایش یافته؟ چون پانکراس خسته شده!

انگار که می‌گوید: “شما دیگر به من پاسخ نمی‌دهید، پس چرا زحمت بکشم؟” و در نهایت: “دیگر بس است! من دیگر انسولین تولید نمی‌کنم.”

در این مرحله، ما می‌توانیم آن شخص را به‌عنوان یک بیمار دیابتی تشخیص دهیم. نکته عجیب این است که وقتی به پزشک مراجعه می‌کنید، آزمایش می‌دهید و قند خونتان در محدوده طبیعی است. پزشک خوشحال می‌شود و به شما می‌گوید: “همه چیز خوب است، دیابت نداری، مشکلی نیست.”

اما در واقع، بدن شما به‌طور فزاینده‌ای نسبت به انسولین مقاوم می‌شود. اگر فکر می‌کنید که ممکن است به مقاومت انسولین مبتلا باشید، روش‌های زیادی برای تشخیص آن وجود دارد.

علائم مقاومت به انسولین

شما نمی‌توانید از طریق احساس خود متوجه شوید که مقاومت به انسولین دارید. برای تشخیص این وضعیت باید آزمایش خون انجام دهید تا سطح قند خون شما بررسی شود.

همچنین، بیشتر بیماری‌هایی که جزو سندروم مقاومت به انسولین هستند (مثل فشار خون بالا، سطح پایین کلسترول “خوب” و تری‌گلیسیرید بالا) را بدون مراجعه به پزشک نمی‌توانید تشخیص دهید.

برخی از علائم مقاومت به انسولین شامل موارد زیر است:

• دور کمر بیشتر از ۱۰۱.۶ سانتیمتر در مردان و ۸۸.۹ سانتیمتر در زنان
• فشار خون بالاتر از ۱۳۰/۸۰
• سطح قند خون ناشتا بالاتر از ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL)
• سطح تری‌گلیسیرید ناشتا بالاتر از ۱۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
• سطح کلسترول HDL زیر ۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر در مردان و زیر ۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر در زنان
• وجود لکه های پوستی
• لکه‌های پوست تیره و مخملی در زیر بغل یا گردن (آکانتوزیس نیگریکانس)
• آسیب به رگ‌های خونی کوچک در پشت چشم‌ها که می‌تواند منجر به بیماری‌ای به نام رتینوپاتی شود

اگر درمان نشود، مقاومت به انسولین ممکن است به دیابت تبدیل شود. تغییرات در روتین روزانه می‌تواند به حفظ سلامت شما کمک کند.

دلایل مقاومت به انسولین

متخصصان هنوز به طور کامل نمی‌دانند که چه چیزی باعث مقاومت به انسولین و پیش‌دیابت می‌شود.

چیزهایی که می‌توانند احتمال بروز این وضعیت را افزایش دهند عبارتند از:

• داشتن وزن اضافی، به ویژه چربی شکمی
• شیوه زندگی بی‌تحرک
• رژیم غذایی پر از کربوهیدرات
• داشتن دیابت بارداری
• بیماری‌های خاص (مانند بیماری کبد چرب غیر الکلی)
• سابقه خانوادگی دیابت
• سیگار کشیدن
• برخی گروه‌های نژادی یا قومی: احتمال مقاومت به انسولین در افرادی که سیاه‌پوست، آسیایی-آمریکایی یا اسپانیایی/لاتینو هستند بیشتر است. همچنین، مردم بومی آلاسکا، ایالات متحده و جزایر اقیانوس آرام نیز در معرض خطر بالاتری قرار دارند.
• سن: این وضعیت معمولاً بعد از ۴۵ سالگی بیشتر رخ می‌دهد.
• اختلالات هورمونی مانند سندرم کوشینگ، آکرومگالی و کم‌کاری تیروئید
• داروهایی مانند استروئیدها، برخی درمان‌های HIV و داروهای خاص فشار خون
• شرایط ارثی مانند دیستروفی میوتونیک و لیپودیستروفی ارثی
• مشکلات خواب مانند آپنه خواب
• مقاومت به انسولین و PCOS

سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) حدود ۱۵٪ از افرادی که در بدو تولد به عنوان زن شناخته می‌شوند را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این یکی از شایع‌ترین دلایل ناباروری است.

اگر PCOS دارید، میزان هورمونی به نام آندروژن در بدن شما بالاتر از حد معمول است. این می‌تواند باعث شود که باردار شدن برای شما دشوار باشد. همچنین علائم دیگری مانند آکنه و ریزش مو نیز ایجاد می‌شود. بیشتر افرادی که PCOS دارند همچنین به مقاومت به انسولین مبتلا هستند.

ارتباط بین مقاومت به انسولین و PCOS هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما در حال مطالعه است. تاریخچه خانوادگی شما می‌تواند نقش مهمی داشته باشد، چون اگر مادر یا خواهر شما PCOS یا دیابت نوع ۲ داشته باشد، احتمال بروز این وضعیت در شما بیشتر است. وزن اضافی نیز می‌تواند عاملی باشد.

تشخیص مقاومت به انسولین

آزمایش خاصی برای تشخیص مقاومت به انسولین وجود ندارد. برای تشخیص این وضعیت، پزشک شما از ترکیبی از موارد زیر استفاده خواهد کرد:

• سوالات: به عنوان مثال، پزشک می‌خواهد بداند تاریخچه سلامتی خانواده شما چگونه است.

• معاینه فیزیکی: پزشک وزن شما را اندازه‌گیری کرده و فشار خون شما را بررسی می‌کند.

• آزمایش قند خون ناشتا: این آزمایش خون میزان قند خون شما را پس از حداقل ۸ ساعت ناشتا بودن اندازه‌گیری می‌کند.

• آزمایش تحمل گلوکز خوراکی: ابتدا آزمایش قند خون ناشتا انجام می‌شود. سپس شما یک محلول شیرین خواهید نوشید. دو ساعت بعد، یک آزمایش خون دیگر انجام می‌شود.

• آزمایش هموگلوبین A1c: این آزمایش خون میانگین قند خون شما را در دو تا سه ماه گذشته نشان می‌دهد. پزشکان از آن برای تشخیص پیش‌دیابت یا دیابت استفاده می‌کنند. ممکن است نیاز باشد که این آزمایش بیش از یک‌بار انجام شود تا نتایج تایید شود.

• پنل لیپیدی: لیپیدها ترکیبات چربی در خون هستند، مانند کلسترول “بد” LDL، کلسترول “خوب” HDL و تری‌گلیسیریدها. آزمایش خون می‌تواند میزان این ترکیبات را بررسی کند. تری‌گلیسیرید بالا و کلسترول “خوب” پایین با مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲ ارتباط دارند.

چگونه مقاومت به انسولین به دیابت نوع ۲ تبدیل می‌شود

اگر پانکراس شما نتواند انسولین اضافی کافی تولید کند تا با مقاومت به انسولین مقابله کند، سطح قند خون شما ممکن است افزایش یابد تا جایی که پیش‌دیابت ایجاد شود.

باید از سن ۳۵ سالگی غربالگری شوید. اگر وزن اضافی دارید یا عوامل خطر دیگری برای دیابت دارید، پزشک شما ممکن است شما را زودتر غربالگری کند. اگر در دوران بارداری دچار دیابت بارداری شده‌اید، باید حداقل هر ۳ سال یکبار آزمایش دهید.

این نتایج آزمایش خون نشان می‌دهند که شما پیش‌دیابت دارید:

• آزمایش قند خون ناشتا: ۱۰۰-۱۲۵
• آزمایش تحمل گلوکز خوراکی: ۱۴۰-۱۹۹ بعد از آزمایش دوم
• نتایج A1c: ۵.۷٪ تا ۶.۴٪

اگر پیش‌دیابت دارید، احتمالاً نیاز خواهید داشت که این آزمایش‌ها را حداقل سالی یکبار تکرار کنید تا پزشک شما بتواند سطح قند خون شما را کنترل کند. اگر نتوانید آن را مدیریت کنید، سطح قند خون همچنان بالا خواهد رفت.

شما با دیابت نوع ۲ تشخیص داده می‌شوید اگر نتایج آزمایش شما به این مقادیر برسد:

• آزمایش قند خون ناشتا: ۱۲۶ یا بالاتر
• آزمایش تحمل گلوکز خوراکی: ۲۰۰ یا بالاتر بعد از آزمایش دوم
• نتایج A1c:  معادل ۶.۵٪ یا بالاتر

درمان مقاومت به انسولین

هدف از درمان مقاومت به انسولین، کاهش سطح قند خون و پیشگیری از دیابت نوع ۲ است.

داروها برای مقاومت به انسولین

هیچ دارویی برای درمان کامل مقاومت به انسولین وجود ندارد. اما پزشک شما ممکن است داروهایی برای درمان مشکلات سلامتی دیگر شما مانند فشار خون بالا یا کلسترول LDL (“بد”) تجویز کند.

اگر شما در معرض خطر بالای دیابت باشید، ممکن است دارویی به نام متفورمین (Fortamet, Glucophage, Glumetza, Riomet) دریافت کنید. این دارو معمولاً برای افراد مبتلا به دیابت تجویز می‌شود تا قند خون را کنترل کند.

برگرداندن مقاومت به انسولین

تغییرات سبک زندگی مانند موارد زیر می‌تواند به معکوس کردن مقاومت به انسولین کمک کند:

• ورزش: فعالیت بدنی موجب بهبود نحوه استفاده بدن از انسولین می‌شود. یک فعالیت که از آن لذت می‌برید پیدا کنید تا بیشتر تمایل داشته باشید که آن را به طور مکرر انجام دهید. هدف شما باید حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت متوسط (مثل پیاده‌روی سریع) ۵ یا بیشتر روز در هفته باشد. اگر تازه شروع کرده‌اید، به تدریج به این میزان برسید.

• رسیدن به وزن سالم: از دست دادن تنها ۵٪ تا ۷٪ از وزن بدن می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را به طور قابل توجهی کاهش دهد. اگر نمی‌دانید چگونه به هدف کاهش وزن خود برسید، از پزشک خود کمک بگیرید. همچنین ممکن است بخواهید با یک متخصص تغذیه و مربی شخصی مجوز دار صحبت کنید.

• کاهش مصرف غذاهای فرآوری‌شده: در حالی که هیچ غذایی “بد” یا ممنوع نیست، سعی کنید مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده (مانند محصولات پخته شده بسته‌بندی شده) را کاهش دهید، زیرا این غذاها به بدن شما دستور می‌دهند که انسولین بیشتری تولید کند.

• مدیریت استرس: زمانی که تحت استرس هستید، سطح قند خون شما می‌تواند افزایش یابد. اگر نگرانی‌های زیادی دارید یا احساس غرق شدن می‌کنید، صحبت کردن با یک مشاور یا درمانگر می‌تواند کمک‌کننده باشد.

• خواب کافی: خوابیدن کمتر از ۷ ساعت در شب می‌تواند مقاومت به انسولین شما را افزایش دهد. برای داشتن خواب بیشتر، سعی کنید بعد از ساعت ۳ بعدازظهر چرت نزنید و از مصرف الکل و وعده‌های غذایی سنگین قبل از خواب خودداری کنید.

• ترک سیگار: تنباکو می‌تواند مقاومت به انسولین را افزایش دهد.

به یاد داشته باشید که مقاومت به انسولین یک وضعیت پیچیده است که پزشکان هنوز به طور کامل آن را درک نمی‌کنند. در برخی موارد، سطح قند خون شما ممکن است به سطح نرمال باز نگردد. اما ممکن است هنوز بتوانید آن را مدیریت کنید.

پیامدهای مقاومت به انسولین

اگر درمان نشود، مقاومت به انسولین می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

• بیماری کبد
• افزایش تری‌گلیسیریدها
• افزایش کلسترول LDL (“بد”)
• بیماری قلبی
• مشکلات چشمی
• برخی انواع سرطان‌ها
• بیماری آلزایمر

افزایش وزن ناشی از مقاومت به انسولین

در کوتاه‌مدت، سطوح بالای قند خون می‌توانند باعث افزایش وزن شوند. کاهش این وزن اضافی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد زیرا بدن شما از سلول‌های چربی برای ذخیره گلوکز اضافی استفاده می‌کند.

مقاومت به انسولین و مکمل‌ها

پژوهش‌های بیشتری نیاز است، اما مکمل‌هایی که حاوی مواد زیر هستند ممکن است به کنترل قند خون کمک کنند:

• دارچین کاسیا
• جینسینگ
• منیزیم

حتماً قبل از مصرف هر نوع مکمل با پزشک خود مشورت کنید، حتی اگر آن‌ها به عنوان “بی‌خطر” یا “طبیعی” تبلیغ شوند. ممکن است آن‌ها بر اساس وضعیت سلامت شما یا داروهایی که مصرف می‌کنید، مضر باشند.

مقاومت به انسولین و رژیم غذایی شما

هیچ رژیم غذایی خاصی ثابت نشده است که بهترین گزینه برای بهبود مقاومت به انسولین باشد. اما خوردن غذاهای پرکربوهیدرات می‌تواند آن را بدتر کند. همچنین بهتر است از غذاهای بسیار فرآوری‌شده (غذاهایی که در لیست مواد آن‌ها همه اجزاء قابل شناسایی نیستند) و غذاهای پرچربی اجتناب کنید.

به جای آن، سعی کنید بیشتر غذاهای زیر را مصرف کنید:

• غذاهای پرفیبر: این‌ها به کنترل قند خون کمک می‌کنند زیرا شما را مدت طولانی‌تری سیر نگه می‌دارند.

• غذاهای کم گلیسمیک: شاخص گلیسمی (GI) غذاها را بر اساس سرعت افزایش قند خون رتبه‌بندی می‌کند.

غذاهای با GI بالا معمولاً پرکربوهیدرات و شیرین هستند، اما فیبر کمی دارند. این غذاها قند خون و انسولین شما را به سرعت افزایش می‌دهند.

مثال‌هایی از غذاهای با GI بالا که باید مصرفشان محدود شود:

• نان سفید
• سیب‌زمینی سفید
• باگِل‌ها
• کیک‌های برنج
• محصولات پخته شده مانند کیک و دونات
• نوشیدنی‌های شیرین مانند نوشابه و آب‌میوه

غذاهای با GI پایین تاثیر کوچکتر و آرام‌تری بر قند خون شما دارند. این‌ها غذاهایی هستند که باید سعی کنید بیشتر مصرف کنید.

مثال‌هایی از غذاهای کم GI که باید مصرف شوند:

• بیشتر انواع میوه‌ها (خرده و منجمد)
• سبزیجات تازه یا منجمد
• حبوبات
• غلات کم پردازش (مانند کینوا)
• محصولات لبنی کم چرب
• ماست
• برنج قهوه‌ای
• سبزیجات برگ‌دار

غذاهای با GI متوسط مانند موارد زیر قند خون شما را در سطح “متوسط” افزایش می‌دهند. می‌توانید این‌ها را گهگاه یا در مقدار کمی مصرف کنید:

• نان گندم کامل
• موز
• گیلاس
• کوسکوس
• ذرت
• غلات صبحانه جو

برنامه‌های غذایی دیگر برای کاهش مقاومت به انسولین

پزشک شما ممکن است پیشنهاد دهد که رژیم‌های زیر را امتحان کنید:

رژیم DASH (روش‌های تغذیه‌ای برای توقف فشار خون)

این رژیم می‌تواند به کاهش مقاومت به انسولین و کاهش فشار خون شما کمک کند. همچنین ممکن است به شما در کاهش وزن و بهبود سطح کلسترول “خوب” کمک کند.

در این رژیم، سعی می‌کنید بیشتر از موارد زیر استفاده کنید:

• غلات کامل
• محصولات لبنی کم‌چرب یا بدون چربی
• میوه‌ها
• سبزیجات
• مرغ
• ماهی
• مغزها

در عین حال، باید مصرف موارد زیر را کاهش دهید:

• گوشت‌های چرب

• محصولات لبنی پرچرب

• روغن‌های گرمسیری (مانند روغن نارگیل و روغن نخل)

• شیرینی‌ها

• نوشیدنی‌های شیرین‌شده با شکر

رژیم مدیترانه‌ای

 این یک سبک زندگی است تا یک برنامه غذایی خاص. نشان داده شده که این رژیم به کاهش مقاومت به انسولین کمک می‌کند و می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را کاهش دهد. شما باید بیشتر غذاهای سالم و تازه فصل را بخورید و از غذاهای سریع و آماده خودداری کنید. همچنین باید ورزش منظم داشته باشید و زمان غذا خوردن را به عنوان زمانی برای آرامش و گذراندن وقت با خانواده و دوستان ببینید.

بطور کلی، شما باید:

• میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات، غلات کامل، گیاهان تازه، ادویه‌ها، حبوبات و دانه‌ها را هر روز مصرف کنید
• از روغن زیتون بکر استفاده کنید
• از محصولات لبنی تخمیر شده مانند ماست و پنیر به طور مرتب استفاده کنید
• دو بار در هفته ماهی و غذاهای دریایی بخورید
• گاهی تخم‌مرغ و مرغ بخورید
• به ندرت شیرینی‌ها، غذاهای فرآوری‌شده یا گوشت قرمز بخورید
• مقدار زیادی آب بنوشید

با پزشک خود در مورد تغییرات غذایی که فکر می‌کنید برای شما مفید خواهند بود، مشورت کنید.

جمع بندی

مقاومت به انسولین زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های بدن، به ویژه در عضلات، چربی و کبد، به درستی به انسولین پاسخ نمی‌دهند. این شرایط می‌تواند منجر به افزایش سطح قند خون و در نهایت به دیابت نوع ۲ تبدیل شود. اگرچه ممکن است مقاومت به انسولین در کوتاه‌مدت نشانه خاصی نداشته باشد، اما با گذشت زمان، عدم درمان آن می‌تواند به مشکلات جدی مانند بیماری‌های قلبی، کبدی، افزایش تری‌گلیسیریدها، سرطان و حتی آلزایمر منجر شود.

علل مقاومت به انسولین شامل عوامل ژنتیکی، چاقی، سبک زندگی بی‌تحرک، رژیم غذایی پرکربوهیدرات، مصرف دخانیات و سن بالاتر از ۴۵ سال است. تشخیص این وضعیت معمولاً از طریق تست‌های قند خون، آزمایش‌های گلیسمی و چربی‌های خون انجام می‌شود.

درمان مقاومت به انسولین بیشتر بر اساس تغییرات سبک زندگی است. فعالیت بدنی منظم، کاهش وزن، خوردن غذاهای کم گلیسمیک و پر فیبر، و کاهش استرس می‌تواند به بازگشت قند خون به سطح طبیعی کمک کند. علاوه بر این، مصرف داروهایی مانند متفورمین برای کنترل قند خون در برخی افراد مفید است.

رژیم‌های غذایی مانند DASH و مدیترانه‌ای می‌توانند به کاهش مقاومت به انسولین کمک کنند. این رژیم‌ها بر مصرف غلات کامل، سبزیجات، میوه‌ها، ماهی و مغزها تأکید دارند و مصرف چربی‌های ناسالم، شیرینی‌ها و نوشیدنی‌های شیرین را محدود می‌کنند.

در نهایت، در حالی که مقاومت به انسولین یک وضعیت پیچیده است که نیاز به مدیریت طولانی‌مدت دارد، تغییرات مثبت در سبک زندگی می‌تواند به طور چشمگیری خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ و دیگر بیماری‌ها را کاهش دهد و به فرد کمک کند تا قند خون خود را کنترل کند.